CURSO DE CINEMA. EUTOPÍAS: A PROCURA DO BO LUGAR NO CINE

Adoita pensarse a utopía como unha quimera, como unha proxección irrealizable desde un presente escuro cara a algún futuro, mellor pero tamén inalcanzable. O termo foi acuñado por Tomás Moro en 1516 na súa obra homónima a partir —nunha das interpretacións posibles— dos termos gregos ou (que expresa negación) e tópos (lugar): é dicir, nowhere, na súa primeira tradución inglesa, ou non hai tal lugar, como o trasladou ao castelán un século máis tarde Francisco de Quevedo.

Pero outras interpretacións consideran que Moro fixo partir o seu neoloxismo de eû (que expresa bondade) e tópos: ou o que é o mesmo, un lugar bo ou feliz. E así llo fai expresar á propia illa de Utopía: “Non Utopía, senón mellor é o meu nome Eutopía, o País da Felicidade”.

Moro constrúe a súa utopía, por tanto, desde unha intencionada ambivalencia entre a necesidade do seu desexo e a imposibilidade da súa realización. Utopía é unha promesa, un bo lugar que non existe… aínda. Porque o desexo utópico, como toda imaxinación prospectiva, proxéctase cara á realización eutópica dese desexo: alguén que non está conforme coa súa realidade soña cun mundo mellor; mais sempre, como defendía Herbert Marcuse, coa intención de que a utopía se converta en topía, nunha realidade que, finalmente, teña lugar.

A utopía deixa de ser así unha quimera ou conto fantasioso sen relación coa historia: o seu desexo de facerse realidade convértea nun relato ancorado no seu tempo que, ademais, prolifera nos períodos de crise. E por iso, a utopía é hoxe tan necesaria coma sempre. Pero as utopías sociais que tratan de construír o mellor dos mundos desembocan moitas veces no seu reverso: no discurso negro da antiutopía ou distopía. Por iso neste curso tomaremos a tanxente íntima que nos afastará da utopía social e achegaranos á utopía individual (persoal, pero transferible). Porque quizá a única utopía posible, como defende Lewis Mumford, sexa a nosa propia vida —aquí e agora— levada ata os límites das súas posibilidades ideais.